Pas op! Ondermijning, een onzichtbaar gevaar in onze maatschappij

Een definitie geven van ondermijning is lastig. Ondermijning is wanneer criminelen gebruikmaken van legale bedrijven en diensten voor illegale activiteiten. Dit is een complex en vaak onzichtbaar fenomeen. Ondermijning is een gevolg van veel verschillende vormen van criminaliteit, waarbij de grenzen tussen de bovenwereld (de ‘gewone’ maatschappij) en de onderwereld (criminelen) vervagen. Hierbij neemt het gevoel van veiligheid en leefbaarheid af. Criminelen misbruiken plaatselijke infrastructuren en voorzieningen die gemeenten, (semi) overheidsdiensten en private partijen vaak onbewust faciliteren.

Bij producten en diensten gaat het om vergunningen en toestemmingen. Ondernemers mogen specifieke activiteiten uitvoeren, zoals het ontvangen van zeegaande schepen in havenfaciliteiten. Ook spelen subsidies, overeenkomsten en gunningen een rol. Criminelen proberen besluitvorming te beïnvloeden en processen te frustreren. Zo voorkomen ze projecten en subsidies die hen niet uitkomen. In de ‘bovenwereld’ is medewerking nodig van diensten, ondernemers, adviesgroepen of goed gepositioneerde medewerkers. Sommigen werken bewust mee, anderen worden onbewust misbruikt.

Ondermijning is als een voortdurende aanval van georganiseerde misdaad op de samenleving. Het resulteert in normvervaging en groeiende twijfels bij burgers en bedrijven over de betrouwbaarheid van diensten, ondernemingen en personen waarmee ze zakendoen. Dit ondermijnt de maatschappij van binnenuit, ontregelt en verzwakt. Dit geldt ook voor bedrijven, waar medewerkers mogelijk betrokken raken bij criminele activiteiten, al dan niet onder dwang, en zaken faciliteren of frustreren.

De weerbaarheid tegen ondermijning valt of staat bij de mate van risicobesef, de herkenning ervan als het zich voordoet en de meldingsbereidheid. Vergroot de weerbaarheid tegen ondermijning door jezelf de volgende vragen te stellen over mogelijke risico’s:

• Welke producten en diensten zijn van belang, om te gebruiken of te frustreren, voor bepaalde criminele activiteiten?
• Op welke manier en langs welke weg zijn deze producten en diensten kwetsbaar / beïnvloedbaar?
• Hoe zien processen eruit met betrekking tot het gebruik van deze producten en diensten?
• Waar bevinden zich mogelijke kwetsbaarheden binnen de processen?
• Hoe en door wie kunnen processen worden beïnvloed?

Johan Cruijff zei ooit: “Je ziet het pas als je het door hebt”, dus herkent. ‘Herkennen’ is samengesteld uit ‘her’, wat ‘opnieuw’ betekent, en ‘kennen’, het begrijpen van wat iets is en hoe het zich gedraagt. De enige manier om iets opnieuw te kennen is er al eerder kennis van te hebben genomen. Dit betekent dat je je in het fenomeen moet verdiepen. Vooral drugscriminaliteit gaat gepaard met ondermijnende activiteiten, waarbij gebruik wordt gemaakt van zaken als infiltratie en ronselen door omkoping, chantage, intimidatie en bedreiging.

Bedrijfsprocessen worden uitgevoerd door mensen. Het zijn altijd mensen die het proces in gang zetten en uitvoeren. Het zijn deze functies en de mensen in die functies die voor ondermijnende criminaliteit interessant zijn. Zij hebben de meeste kans benaderd en misbruikt te worden. Het is dus zaak naast de processen ook de functies en mensen met een belangrijke rol binnen die processen te identificeren. Daarnaast kan ook het profiel van de medewerker hem of haar vatbaar en kwetsbaar maken voor ondermijnende criminaliteit.

Denk hierbij aan:

• Medewerkers die zelfstandig bevoegd zijn om beslissingen te nemen met geen of nauwelijks collegiale toetsing.
• Medewerkers die al lang werkzaam in een bepaalde functie of op een afdeling en een eigen manier van werken hebben ontwikkeld. Deze medewerkers negeren zelfs soms voorgeschreven werkwijzen en procedures, waardoor activiteiten en beslissingen moeilijk controleerbaar zijn.
• Medewerkers die meerdere functies tegelijk bekleden en zo op meerdere plaatsen in een proces invloed kunnen uitoefenen.
• Medewerkers die privécontact hebben met personen waarmee ze ook van doen hebben op het bedrijf waar ze werkzaam zijn.

Medewerkers kunnen, al dan niet bewust, in dergelijke situaties terechtkomen. Er kunnen zich in zijn of haar leven gebeurtenissen voordoen die hun kwetsbaarheid en daarmee die van de organisatie waarvoor ze werken vergroot. Denk hierbij aan signalen dat een medewerker mogelijk in de schulden zit. Bijvoorbeeld wanneer er loonbeslag wordt gelegd of wanneer er een voorschot op het salaris wordt gevraagd. Andere signalen zijn opvallende gedragsveranderingen (spullen, vakanties, etc.), afwijkende en niet gevraagde aanpassingen van werktijden en meldingen of klachten over de collega’s. Ook kunnen ruzies, werkdruk en het gevoel niet eerlijk behandeld te zijn een medewerker (extra) kwetsbaar maken voor foute beslissingen en beïnvloeding.

Een medewerker kan:

• Voor eigen gebruik toegang proberen te krijgen tot gevoelige of vertrouwelijke informatie.
• Gevoelige of vertrouwelijke informatie doorgeven aan een crimineel netwerk.
• Criminelen toegangsmogelijkheden tot het bedrijf bieden. Denk hierbij aan het beschikbaar stellen van pasjes. Bepaalde toegangscontroles bewust niet uit te voeren of op bepaalde momenten ‘net even niet op te letten’.
• Detectie- en alarmsystemen uitschakelen of ‘vergeten’ in te schakelen.
• Herstel van schades aan of uitbreiding van detectie-, toezicht- en alarmsystemen vertragen.
• Op een andere manier zijn of haar diensten ter beschikking stellen voor verkeerde doeleinden.

Het bovenstaande vereist niet alleen van iedereen een grote mate van opmerkzaamheid, maar ook meldingsbereidheid. De aanwezigheid van een meldingsmogelijkheid is echter wel een vereiste. Hierbij valt te denken aan een klokkenluidersregeling of de aanwezigheid van een vertrouwenspersoon waar dit soort zaken gemeld kunnen worden. De mogelijkheid om vertrouwelijk te melden moet dus door de onderneming gefaciliteerd worden. Dit kan zijn een vertrouwenspersoon zoals in de wet bedoeld of, in het geval van een havenfaciliteiten, de PFSO. Wordt er een melding gedaan, ga daar dan serieus mee om. Niet om te bewijzen dat er iets aan de hand is, maar neutraal, om te toetsen of de melding klopt. De mogelijkheid bestaat dat er een onschuldige verklaring voor de situatie of het gedrag is. Maar neem elke melding serieus. Geef, zonder de vertrouwelijkheid en privacy van de betrokkene te schenden, indien mogelijk ten minste enige terugkoppeling aan de melder. Dit bevordert de meldingsbereidheid.

Naast het melden van mogelijke ondermijning via een intern meldpunt kunnen medewerkers, indien gewenst zaken ook extern melden. Hebt u het gevoel dat er iets niet in de haak is? Wordt u bedreigd? Meld het! Altijd. Extern doet u dit via:

• Bij spoed: bel 112.
• Geen spoed, wel politie: 0900-8844.
• Anoniem melden? Bel dan naar Meld Misdaad Anoniem: 0800-7000.
• Of vul anoniem op www.meldmisdaadanoniem.nl het tipformulier in.

Heeft u naar aanleiding van deze blog nog vragen over ondermijning? Neem geheel vrijblijvend contact met ons op.